Toneelschrijver, waar theater tot leven komt.
De 4 Abele spelen,
Kenmerken en een overzicht.
Kenmerken van Abele spelen
De kern van de vier Abele spelen draait om het centrale thema van liefde, uitgedrukt in de elegantie van de hoofse liefde. Dit is ook de reden waarom ze "abel" genoemd worden, wat synoniem staat voor "edel" en "hoofs". De verhalen omvatten respectievelijk de liefdesparen Esmoreit en Damiët, Gloriant en Florentijn, Lanseloet en Sanderijn, en de symbolische allegorie van Winter en Somer. Ondanks hun eenvoudige en rechtlijnige structuur, slagen ze erin om op een diepgaande manier het wezen van liefde en menselijke relaties te belichten.
Samengevat kunnen we enkele belangrijke kenmerken van de Abele Spelen weerhouden:
1. Hoofse liefde en romantiek:
De Abele Spelen staan centraal in de wereld van hoofse liefde en romantiek. Ze behandelen liefdesthema's die zijn doordrenkt met idealen van adel en hoffelijkheid. De verhalen van liefdesparen weerspiegelen de normen en waarden van de hoofse cultuur van die tijd.
2. Karakteristieke personages:
De personages in de Abele Spelen worden vaak gevormd volgens typische middeleeuwse karakterarchetypen. Ze kunnen nobele ridders, edele dames, boosaardige schurken of andere kenmerkende figuren zijn die de hoofdrol spelen in de intrigerende verhalen.
3. Eenvoudige structuur:
De toneelstukken volgen over het algemeen een eenvoudige structuur. Ze zijn vaak rechtlijnig opgebouwd en richten zich op de ontwikkeling van de personages en de ontplooiing van het liefdesthema.
4. Liefdesdilemma's en obstakels:
De toneelstukken belichten vaak liefdesdilemma's en obstakels die de liefdesparen moeten overwinnen. Deze uitdagingen kunnen variëren van sociale en familiale belemmeringen tot misverstanden en intriges.
5. Culturele en historische context:
De Abele Spelen bieden een inzicht in de sociale en culturele context van de 14e eeuw. Ze weerspiegelen de waarden, normen en idealen van die tijd, waardoor ze niet alleen artistiek, maar ook historisch waardevol zijn.
6. Diepgaande thema's en moraliteit:
Onder de oppervlakte van romantiek en avontuur behandelen de Abele Spelen vaak diepgaandere thema's zoals eer, trouw, rechtvaardigheid en menselijke relaties. Deze toneelstukken nodigen het publiek uit om na te denken over morele kwesties en ethische dilemma's.
Kortom, de Abele Spelen zijn rijke vertoningen van middeleeuwse romantiek en cultuur. Ze bieden niet alleen een venster in de liefde en het leven van die tijd, maar laten ook zien hoe theater in staat is om complexe menselijke emoties en idealen op het podium tot leven te brengen. Hieronder bekijken we de beknopte inhoud van de vier Abele spelen.
De Abele Spelen bestaan uit vier Middelnederlandse toneelstukken van wereldlijke aard die hun bijzondere plek hebben ingenomen in het Hulthemse handschrift, dat stamt uit 1410 en momenteel wordt bewaard in de Koninklijke Bibliotheek te Brussel. Deze stukken zijn de vroegst bekende Nederlandstalige toneelwerken in deze stijl, en ze vinden hun oorsprong rond het jaar 1350, waardoor ze tevens tot de oudst bekende wereldlijke toneelstukken van West-Europa behoren.
Hieronder gaan we dieper in op de kenmerken van deze toneelwerken en bekijken we een overzicht van de vier betreffende stukken.
Esmoreit, een korte inhoud
Esmoreit, de kroonprins van Sicilië, zorgt onbedoeld voor een uitdaging binnen zijn familie. Zijn geboorte zet namelijk de positie van zijn neef Robbrecht, die tot dan toe als troonopvolger werd beschouwd, onder druk. Deze ontwikkeling leidt tot een duistere beslissing: Robbrecht besluit om Esmoreit uit de weg te ruimen.
Ondertussen in het hof van Damascus wordt een voorspelling onthuld. De voorspelling voorspelt dat een onbekende prins de koning van Damascus zal omverwerpen en de hand zal winnen van diens dochter, Damiët. Als reactie hierop wordt de prins gezocht om hem naar Damascus te brengen, waar hij als een eigen zoon zal worden opgevoed. Deze maatregel is bedoeld om de profetie te omzeilen. Om de prins op te sporen wordt Platus aangesteld en uitgestuurd.
Het lot brengt Platus naar Sicilië, waar hij Robbrecht ontmoet. Dit gebeurt op het moment dat Robbrecht van plan is om zijn lugubere plan om Esmoreit te doden, uit te voeren door hem in een put te laten verdwijnen. Platus, die de opdracht heeft om de prins naar Damascus te brengen, doorkruist Robbrechts plannen door Esmoreit van hem te kopen. Hiermee begint de reis van Esmoreit naar Damascus, onder Platus' hoede. Ondertussen beschuldigt Robbrecht de koningin van de dood van haar eigen zoon. Dit leidt ertoe dat de koningin, overmand door verdriet, wordt opgesloten door de koning.
Esmoreit wordt in Damascus toevertrouwd aan de zorg van Damiët, de dochter van de koning. Het verhaal vertelt dat Esmoreit een vondeling is. Jaren gaan voorbij, en Esmoreit ontdekt geleidelijk aan de waarheid: hij is geen familielid van Damiët, maar eerder een vondeling. Ondertussen blijkt dat Damiët verliefd op hem is geworden, terwijl ook Esmoreit gevoelens voor haar koestert. Echter, Esmoreit aarzelt om in te gaan op deze liefde, uit angst dat zijn afkomst minder edel is dan hij dacht. Dit drijft hem om zijn biologische ouders te zoeken.
Na een reeks omzwervingen bereikt Esmoreit uiteindelijk Sicilië, waar zijn ware identiteit wordt onthuld. Het doek waarin hij als vondeling werd gevonden en dat hij van Damiët kreeg, blijkt herkend te worden door de nog steeds gevangen koningin. Dit moment herenigt de koning en koningin, en herenigt hen met hun lang verloren zoon, Esmoreit. Ondertussen blijft Robbrecht buiten schot en onaangeroerd.
De liefdevolle Damiët kan niet langer wachten op Esmoreit en besluit, samen met Platus, hem achterna te gaan. Ze nemen de vermomming aan van pelgrims en reizen naar Sicilië. De ontmoeting tussen Damiët, Platus en Esmoreit wordt gekenmerkt door oprechte vreugde en emotie. Esmoreit stelt Damiët aan zijn vader voor, wat resulteert in een bijzondere ceremonie. De kerstenkoning van Sicilië wordt zo geraakt door dit geluk dat hij afstand doet van de troon, ten gunste van zijn zoon, en Damiët verwelkomt als zijn schoondochter. Tijdens deze gebeurtenis wordt Robbrecht echter door Platus herkend als de man van wie hij ooit Esmoreit kocht. Deze onthulling leidt tot het ophangen van Robbrecht. Het verhaal bereikt uiteindelijk een hoogtepunt wanneer de twee geliefden, Damiët en Esmoreit, in het huwelijk treden.
Gloriant, een korte inhoud
Gloriant, de heerser van Bruuyswijc, is een hardnekkige vrijgezel die standvastig weigert te trouwen, ondanks de smeekbeden van zijn familieleden Gheraert en Godevaert, die willen dat hij voor een erfgenaam zorgt. Gloriant slaat hun verzoeken echter resoluut af.
Aan de andere kant van het verhaal bevindt zich Florentijn, de dochter van baron Rodelioen uit Abelant. Ze herkent in Gloriants houding veel van haar eigen vastberadenheid. Om zijn aandacht te trekken, stuurt ze haar dienaar Rogier met een portret van zichzelf naar Gloriant. Zodra Gloriant het portret ziet, valt hij direct voor haar charmes. Echter, dit heeft ook onmiddellijk complicaties tot gevolg. De familieleden die eerst aandrongen op een huwelijk deinzen nu terug wanneer ze ontdekken om wie het gaat. Het blijkt dat Gloriants vader tijdens een kruistocht een deel van Rodelioens familie heeft omgebracht, wat de ontvangst van Gloriant niet ten goede zal komen.
Ondanks deze tegenstand houdt Gloriant voet bij stuk en reist hij naar Abelant om zijn geliefde te ontmoeten. Daar vindt hij Florentijn in de boomgaard bij het paleis. In deze intieme ontmoeting biechten ze hun gevoelens voor elkaar op en besluiten ze die nacht te vertrekken. Echter, vermoeidheid overvalt Gloriant en hij valt in slaap in haar schoot. Deze kwetsbare situatie wordt ontdekt door Floerant, Rodelioens neef. Hij ontneemt Gloriant zijn zwaard (Brant) en verraadt het paar.
Rodelioen raakt buiten zinnen van woede en besluit zowel Gloriant als zijn dochter gevangen te zetten, met de bedoeling hen beiden ter dood te brengen. Desondanks slaagt de loyale Rogier erin Gloriant uit zijn gevangenschap te bevrijden. Hij neemt een gevaarlijk risico door Gloriant in het bos te verbergen en vervolgens Rodelioen aan te sporen om zijn dochter snel te onthoofden. Dit doet hij om de situatie te manipuleren.
Net op het moment dat Florentijn op het punt staat haar leven te verliezen, verschijnt Gloriant op het toneel om haar te redden en Rodelioen te verslaan. Met deze daad van moed en vastberadenheid slagen ze erin om te ontsnappen. Samen vertrekken ze naar Bruuyswijc, waar ze eindelijk hun gelukkige en verenigde toekomst kunnen omarmen.
Lanseloet van Denemerken, een korte inhoud
De edele Lanseloet, prins van Denemarken, voelt een diepe genegenheid voor de jonge maagd Sanderijn, die eveneens een hoge positie bekleedt als de jonkvrouw van zijn moeder. Hij onderneemt pogingen om Sanderijn voor zich te winnen, maar zij weerstaat zijn avances, omdat ze zich bewust is van haar bescheiden afkomst en beseft dat een huwelijk met hem niet binnen haar bereik ligt.
Lanseloets moeder ziet de groeiende genegenheid met enige zorg tegemoet. Ze verwacht echter dat Lanseloets liefde zal vervagen zodra hij Sanderijn heeft bemachtigd. Met dit in gedachten bedenkt ze een plan. Ze overreedt Lanseloet om de belofte te doen dat hij Sanderijn na een nacht met haar te hebben doorgebracht, voorgoed zal laten gaan. Lanseloet, die wordt verblind door zijn verlangen, stemt in met dit voorstel. Ondertussen verspreidt Lanseloets moeder het gerucht dat hij ernstig ziek is, wat leidt tot een misverstand tussen de twee geliefden.
Voor Sanderijn voelt dit als een vernedering en bedrog, en ze verlaat het hof na vele omzwervingen. Tijdens haar reis ontmoet ze een nobele ridder die haar ondanks haar verloren eer accepteert. Met poëtische beeldspraak laat ze hem weten dat ze nog steeds waarde heeft, ondanks haar geschonden reputatie. Ze worden man en vrouw, en hun band wordt verstevigd.
Lanseloet begrijpt uiteindelijk dat hij Sanderijn onrecht heeft aangedaan. Zijn gevoelens voor haar zijn onverminderd sterk en hij stuurt zijn dienaar Reinout op pad om haar te vinden. Reinout ontdekt Sanderijn en ze deelt mee dat ze nooit haar nieuwe echtgenoot zal verlaten voor Lanseloet. Om Lanseloet verdere pijn te besparen, verzint Reinout het verhaal dat Sanderijn is overleden. In eerste instantie twijfelt Lanseloet aan dit bericht, maar wanneer Reinout met bewijzen komt van hun ontmoeting, beseft Lanseloet dat Sanderijn voorgoed buiten zijn bereik is. Overmand door spijt en hartzeer sterft hij uiteindelijk.
Vanden winter ende vanden somer, een korte inhoud
De centrale personages, Winter en Zomer, en hun respectievelijke aanhangers voeren een uitgebreide en verhitte discussie over welk van de seizoenen een gunstiger invloed heeft op de liefde. Beiden zijn stellig overtuigd van de superioriteit van hun eigen seizoen. Winter beweert namelijk dat het de koude dagen zijn die de behoefte aan fysieke warmte opwekken (De lange nachten ... Daar wordt het spel van liefde gespeeld). Aan de andere kant stelt Zomer dat het juist de warmere dagen zijn die de ideale tijd zijn voor hartstochtelijke gevoelens (Zo'n blije tijd, zo'n blij hart). Beide seizoenen worden hartstochtelijk verdedigd door hun aanhangers. De discussies lopen zo hoog op dat er uiteindelijk besloten wordt tot een duel.
Terwijl Zomer en Winter zich voorbereiden op het duel, zoekt Moyaert hulp bij Venus, de godin van de liefde. Hij smeekt haar om in te grijpen, aangezien het gevecht uiteindelijk om haar draait. Tijdens dit alles blijft het dispuut na de eerste ronde onbeslist, wat leidt tot het besluit om bij het aanbreken van de dag opnieuw te vechten. Venus grijpt in en scheidt de twee strijders. Hoewel ze weerstand bieden, geven ze uiteindelijk toe aan haar rede en het respect dat ze voor haar koesteren. Venus slaagt erin de strijdende partijen te kalmeren en concludeert dat beide seizoenen gelijkwaardig zijn en elkaar aanvullen, zonder welke het ene niet zonder het andere kan bestaan.
De enige die buiten de boot valt, is Cockijn, die had gehoopt op de overwinning van de zomer. Teleurgesteld reist hij aan het einde van het verhaal naar Maastricht, om zich daar in afwachting van de zomer te verwarmen aan steenkolen.
Abele spelen en Sotternieën
Wanneer je de bovenstaande samenvattingen leest van de vier abele spelen, kun je duidelijk de eerder besproken kenmerken herkennen en begrijpen hoe deze werden toegepast in die historische context. Omdat deze Abele, of nobele spelen, gekenmerkt werden door verheven deugden, ontstond er als tegenhanger de sotternieën, een meer komisch toneelstuk dat vergelijkbare thema's aansneed als de abele spelen, zij het met een lichtere en humoristische insteek. Deze sotternieën volgden steevast op het Abele spel zodat er een mooi tweeluik ontstond.