Cour en Jardin

Een klassieke valkuil bij de communicatie is links en rechts, uiteraard is het verschil tussen links en rechts kennen hier niet het probleem, maar wanneer een regisseur vanuit de zaal, met zijn gezicht op het podium gericht vraagt aan een acteur om naar links te bewegen, bestaat de kans dat de acteur in kwestie zich vanuit het gezichtspunt van de regisseur naar rechts beweegt. Dit heeft niets te maken met moedwil van de acteur in kwestie, maar aangezien deze met zijn gezicht naar de zaal gericht staat is links voor hem net het tegenovergestelde van wat de regisseur bedoelde.

Om deze verwarring te voorkomen spreekt men in het theater van Cour en Jardin. Waarbij Cour, vanuit de zaal gezien, de rechterkant van het podium is en Jardin, vanuit de zaal gezien, de linkerkant van het podium is.

Zoals wellicht al duidelijk is, zijn deze termen afkomstig uit Frankrijk. Het verhaal wil dat toen Molière in de zeventiende eeuw toneel mocht maken in La Salle des Machines van het Palais des Tuileries, hij in plaats van links en rechts de kant van de tuin (coté jardin) en de kant van de binnenplaats (coté cour) gebruikte om de gewenste richting aan te duiden.

In het Engelse theaterjargon worden deze termen vervangen door “Stage left” en “Stage Right”, wat dus de termen links en rechts steeds vanop het podium benadert. Tegenwoordig raken ook deze termen steeds meer bij ons ingeburgerd door de vele internationale producties die hun weg vinden naar ons land.

Proscenium

Bij een prosceniumtheater of lijsttheater vinden we ter hoogte van de prosceniumlijn (een denkbeeldige lijn ongeveer ter hoogte van het voordoek) een prosceniumboog terug waarachter het voordoek zich bevindt. Deze boog is de grens tussen de theaterzaal en het toneelhuis. Meestal is er voor deze prosceniumboog nog een deel van het voortoneel te zien, dit deel noemt met het proscenium. Instinctief blijven veel acteurs achter de prosceniumlijst die dan dienstdoet als vierde wand, wanneer een acteur zich echter rechtstreeks tot het publiek richt maakt hij meestal wel gebruik van het proscenium.

In de Engelse literatuur wordt het proscenium benoemd als Apron-stage.

Voor-, midden- en achtertoneel

Achter de prosceniumboog bevindt zich het eigenlijke speelvlak, ook hier is een onderverdeling gemaakt in een aantal denkbeeldige zones om de communicatie tussen de regisseur en de andere disciplines te vereenvoudigen. Wanneer we het podium beschouwen van aan de prosceniumboog tot aan het achterdoek dan kunnen we deze afstand in drie delen onderverdelen. Een eerste strook die we tegenkomen, en die dus het dichtst bij het publiek ligt wordt het voortoneel genoemd. Zoals al gezegd is het proscenium hier ook een onderdeel van, maar aangezien dit voor de prosceniumboog ligt werd dit apart besproken.

Meer naar het midden van de speelvloer vinden we dan het middentoneel terug om dan achteraan het speelvlak het achtertoneel te onderscheiden.

In de Engelse literatuur worden deze drie zones benoemd als Downstage (voortoneel), Centerstage (middentoneel) en Upstage (achtertoneel). Deze Engelse benamingen vinden hun oorsprong in de traditie van hellende podia, waarbij het podium een helling vormt vanaf het publiek tot de achterkant van het speelvlak, dit was een manier om het publiek een goed zicht op de actie te bieden.